Celiakia (inaczej choroba trzewna) to nieuleczalna choroba autoimmunologiczna o podłożu genetycznym. Charakteryzuje ją nadwrażliwość na mieszaninę białek zawartych w ziarnach zbóż – GLUTEN. Celiakia może ujawnić się w każdym wieku, ale najczęściej ujawni się u dzieci do 5 roku życia oraz u osób dorosłych między 35-55 rokiem życia. U osób chorych na celiakię spożycie glutenu prowadzi do uszkodzenia kosmków jelitowych jelita cienkiego a dalej do zaburzeń wchłaniania i wielu uciążliwych objawów ze strony układu pokarmowego.

Osoby, które podejrzewają u siebie celiakię w pierwszej kolejności powinny zrobić badania:
na obecność w surowicy krwi Immunoglobulin w klasie IgA (aby wykluczyć deficyt tej immunoglobuliny) oraz przeciwciał skierowanych przeciwko transglutaminazie tkankowej w klasie IgA, ponieważ one cechują się najwyższą czułością.

Pozytywny wynik przeciwciał skierowanych przeciwko transglutaminazie tkankowej w klasie IgA, jest wskazaniem do pogłębionej diagnostyki w kierunku celiakii np. do biopsji jelita cienkiego.

Celiakia może również postać nietypową. Szacuje się że celiakia nietypowa występuje nawet 7 razy częściej niż celiakia klasyczna. W przebiegu celiakii niemej objawy ze strony układu pokarmowego są słabo nasilone. Nasilone są za to objawy świadczące o zaburzeniach wchłaniania jelitowego:

1. zaburzenia układu krwiotwórczego: anemia z niedoboru żelaza,
2. zmiany skórne i błon śluzowych: nawracające afty, zapalenia błony śluzowej jamy ustnej, opryszczkowe zapalenie skóry,
3. zaburzenia spowodowane nieprawidłowym wchłanianiem wapnia: osteoporoza, niedorozwój szkliwa zębowego, bóle kostno-stawowe,
4. zaburzenia ruchomości stawów, zapalenie stawów – zwykle symetryczne, obejmujące duże stawy np. stawy barkowe, biodrowe, a rzadziej mniejsze stawy takie jak stawy sokowe czy nadgarstki,
5. zaburzenia neurologiczne i psychiatryczne: epilepsja, depresja, ataksja, nawracające bóle głowy, zaburzenia koncentracji uwagi, migreny,
6. zaburzenia układu rozrodczego: niepłodność męska i żeńska nieznanego pochodzenia, obniżenie libido, zaburzenia potencji, poronienia, hipogonadyzm i hiperprolaktynemia u mężczyzn,
7. zaburzenia czynności wątroby: pierwotna marskość wątroby, stłuszczenie wątroby, podwyższone stężenie cholesterolu we krwi.

Celiakia nietypowa ze względu na nietypowe objawy może stwarzać trudności diagnostyczne. Również w jej przypadku należy wykonać badania z krwi na obecność Immunoglobulin w klasie IgA oraz przeciwciał skierowanych przeciwko transglutaminazie tkankowej w klasie IgA.

Pozostałe 2 typy celiakii, również należy zacząć diagnozować w oparciu o badania z krwi:
Celiakia niema nie daje widocznych objawów, natomiast u chorego zanikają kosmki jelitowe oraz w surowicy można oznaczyć swoiste przeciwciała– autoprzeciwciała przeciwendomyzjalne lub/i przeciwko transglutaminazie tkankowej.

Natomiast w przebiegu celiakii latentnej kosmki jelitowe mogą być prawidłowe, natomiast we krwi występują swoiste przeciwciała. Osoby z tą postacią celiakii są w grupie zwiększonego ryzyka zaniku kosmków jelitowych w przyszłości.