Spis treści
Jonogram – badanie elektrolitów
Jonogram – badanie elektrolitów jest badaniem określającym osoczowe stężenie jednych z najważniejszych dla człowieka elektrolitów, czyli jonów pierwiastków pełniących istotną rolę w różnorodnych procesach życiowych. Do elektrolitów oznaczanych za pomocą jonogramu należą: sód (Na+), potas (K+) oraz jony chlorkowe (Cl–). Jony te odpowiadają za zachowanie homeostazy ustroju, regulując równowagę wodno – elektrolitową i kwasowo – zasadową oraz pracę wszystkich narządów i układów, w tym serca, mózgu i mięśni. Zdrowy organizm za pomocą wielu mechanizmów dąży do utrzymania właściwego składu jonowego, a wszelkie zmiany stężeń poszczególnych elektrolitów mogą być objawem lub prowadzić do rozwoju wielu chorób. Właśnie dlatego badanie elektrolitów dobrze odzwierciedla stan zdrowia Pacjenta.
Jakie są wskazania do oznaczania jonogramu?
Panel elektrolitów należy do panelu badań podstawowych. Ważna jest regularna kontrola ich stężenia. Oznaczenie jonogramu szczególnie wskazane jest do diagnostyki schorzeń, którym towarzyszą zaburzenia wodno-elektrolitowe i kwasowo-zasadowe, między innymi chorób nerek, układu hormonalnego, układu oddechowego i układu krążenia. Jonogram – badanie elektrolitów jest też niezbędne do monitorowania już podjętego leczenia. Panel elektrolitów zlecany jest Pacjentom, u których obserwowane są powtarzające się objawy jak obrzęki, osłabienie, nudności, zawroty głowy, zaburzenia rytmu serca i nieprawidłowe ciśnienie tętnicze. Ponadto ciąża to okres, w którym istotne jest kontrolowanie poziomu elektrolitów.
Jonogram, czyli słów kilka o podstawowych elektrolitach
SÓD (Norma: 132 – 146 mmol/l)
Jest podstawowym kationem płynu pozakomórkowego, w tym osocza krwi. Odpowiada za utrzymanie właściwej objętości płynów, ciśnienia tętniczego krwi i odpowiedniej pobudliwości komórek nerwowych i mięśniowych. Gospodarka sodowa jest ściśle uzależniona od dystrybucji wody w organizmie.
Źródłem sodu dla człowieka jest dieta. Organizm zużywa potrzebną jego ilość, a nadmiar jest wydalany przez nerki wraz z moczem. Poziom stężenia sodu we krwi jest regulowany za pośrednictwem hormonów: natriuretycznych (zwiększają wydalanie sodu z moczem), antydiuretycznych (zapobiegają utracie wody) i aldosteronu (zmniejsza wydalanie sodu z organizmu) oraz poprzez kontrolę pragnienia.
Do prawidłowej interpretacji poziomu sodu we krwi niezbędne są wywiad lekarski, wyniki badania przedmiotowego Pacjenta, wykazujące cechy odwodnienia lub przewodnienia, a także ocena wolemii na podstawie pomiaru ciśnienia tętniczego i wielkości diurezy.
Hiponatremia – przyczyny i objawy
Obniżenie poziomu sodu we krwi poniżej wartości prawidłowych prowadzi do hiponatremii. Stan ten rzadko wynika z niedostatecznej podaży sodu z pożywieniem. Najczęstszymi przyczynami hiponatremii są:
- nadmierna utrata sodu w związku z chorobą Addisona (niedobór aldosteronu w wyniku dysfunkcji kory nadnerczy), nadmiernym poceniem się, biegunką, chorobami nerek czy też przyjmowaniem leków moczopędnych
- nadmierną podażą płynów
- zatrzymaniem wody w organizmie towarzyszącym takim stanom, jak niewydolność serca, marskość wątroby i zespół nerczycowy
- nadprodukcją hormonu antydiuretycznego – wazopresyny
Efektem gromadzenia się wody w organizmie są przewodnienia i obrzęki. Do objawów hiponatremii należą również osłabienie, kurcze i drgawki mięśni, senność, dezorientacja, zaburzenia świadomości, a przy znacznym spadku poziomu sodu nawet śpiączka.
Hipernatremia – przyczyny i objawy
Wzrost stężenie sodu we krwi powyżej wartości prawidłowych prowadzi do hipernatremii. Może być spowodowana nadmierną utratą wody z organizmu poprzez:
- skórę (nadmierne poty)
- przewód pokarmowy (biegunki, wymioty)
- nerki w przebiegu choroby Cushinga (nadprodukacja aldosteronu) i moczówki prostej (niedobór hormony antydiuretycznego)
Przyczyną hipernatremii może być również utrata czystej wody w stanach gorączkowych i stanach nasilonego katabolizmu takich jak posocznica czy nadczynność tarczycy. Do wzrostu poziomu stężenia sodu w organizmie dochodzić może też w wyniku braku czucia pragnienia lub uszkodzenia ośrodka regulującego pragnienie w OUN. Za hipernatramię mogą być odpowiedzialne doustne leki antykoncepcyjne, kortykosteroidy i leki przeczyszczające.
Objawami nadmiernego gromadzenia sodu w organizmie są niepokój, pobudzenie, zaburzenia zachowania, drgawki, zwiększone pragnienie czy też suchość śluzówek.
POTAS (Norma: 3,5 – 5,5 mmol/l)
Jest głównym jonem przestrzeni wewnątrzkomórkowej, a więc pierwiastkiem warunkującym prawidłowy metabolizm komórek. Odpowiada za utrzymanie właściwej objętości płynów w ustroju, regulację pracy mięśni i przewodnictwo nerwowe.
Potas pozakomórkowy, występujący między innymi w osoczu, stanowi zaledwie 2% całkowitej jego ilości w organizmie. Ze względu na niskie stężenie potasu we krwi nawet niewielkie zmiany jego poziomu mogą skutkować poważnymi zaburzeniami w funkcjonowaniu układu nerwowego i tkanki mięśniowej, a w szczególności zakłóceniem prawidłowego rytmu pracy serca. Za regulację stężenia potasu we krwi odpowiadają nerki, przez które wydalane z organizmu jest 90% potasu.
Poza diagnostyką zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej ocena stężenia potasu we krwi zalecana jest do monitorowania stanu zdrowia Pacjentów przyjmujących leki moczopędne i nasercowe oraz kontroli nadciśnienia tętniczego. Oznaczanie poziomu potasu w ramach jonogramu wykonywane jest regularnie chorym poddawanym dializom i przyjmującym płyny dożylnie.
Hipokalemia – przyczyny i objawy
Stan hipokalemii wiąże się ze spadkiem stężenia potasu w osoczu poniżej 3,5 mmol/l. Może wynikać z następujących przyczyn:
- niedostatecznej podaży potasu w diecie, co jest niezwykle rzadkie
- utratą potasu przez przewód pokarmowy – biegunki, wymioty, przetoki
- utratą potasu z moczem – zapalenia nerek, nadmiar aldosteronu i glukokortykoidów, przyjmowanie diuretyków
- przemieszczenia potasu z przestrzeni pozakomórkowej do wewnątrzkomórkowej pod wpływem insuliny (cukrzyca), hormonów tarczycy czy też w przebiegu zasadowicy
Przy hipokalemii najczęstszymi objawami są poczucie zmęczenia, osłabienie, kurcze mięśni, kołatanie serca i zaparcia. Hipokalemia potencjalnie może zagrażać życiu, dlatego istotne jest uzupełnienie niedoboru potasu i eliminacja przyczyny tego stanu.
Hiperkalemia – przyczyny i objawy
Hiperkalemia oznacza wzrost poziomu potasu w osoczu powyżej 5,5 mmol/l. Stan ten może być uwarunkowany:
- nadmierną podażą potasu w diecie
- nadmierną podażą potasu we wlewach dożylnych
- stosowaniem leków mogących powodować hiperkalemię, między innymi beta-blokery (propranolon), niesteroidowe leki przeciwzapalne (ibuprofen), diuretyki oszczędzające potas (spironolakton)
- zmniejszonym wydalanie tego jonu przez nerki – ostra lub przewlekła niewydolność nerek, choroba Addisona, hipoaldosteronizm
- nadmiernym uwalnianiem potasu z komórek przy ich uszkodzeniu, np. rozpad komórek nowotworowych w wyniku leczenia
- powikłaniami cukrzycy
- odwodnieniem
Objawami hiperkalemii są osłabienie mięśni, paraliż, niemiarowość i inne zaburzenia rymu serca oraz nudności. Jest to stan zagrażający życiu, wymagający natychmiastowego wdrożenia leczenia.
CHLORKI (Norma: 99 – 109 mmol/l)
Chlorek jest anionem występującym we wszystkim płynach organizmu, ale w największym stężeniu obecny jest w płynie pozakomórkowym, w tym w osoczu krwi. Podobnie jak wspomniane wcześniej elektrolity odpowiada za prawidłową pracę komórek, regulację ilości i rozkładu wody w ustroju oraz utrzymanie właściwej gospodarki kwasowo-zasadowej.
Dostarczany jest do organizmu wraz z pożywieniem, najczęściej w postaci soli kuchennej. Wchłaniany jest w przewodzie pokarmowym, a jego nadmiar wydalany prze nerki wraz z moczem. Po posiłku można zaobserwować nieznaczny spadek jego stężenia w osoczu, gdyż chlorek z krwi zostaje wykorzystany do produkcji kwasu solnego w żołądku.
W stanie zdrowia zmiany stężenia chlorków we krwi zachodzą równolegle do zmian stężenia sodu w osoczu. W przypadku wystąpienia zaburzeń gospodarki kwasowo-zasadowej ta zależność zostaje zachwiana, gdyż chlor działając jako bufor, dąży do przywrócenia właściwego ładunku elektrycznego w komórkach.
Oznaczanie poziomu tego elektrolitu we krwi jest szczególnie zalecane u Pacjentów z podejrzeniem zasadowicy lub kwasicy oraz u chorych z niepokojącymi symptomami takimi jak zaburzenia oddychania, osłabienie, zmęczenie oraz przedłużające się nudności czy biegunki. Zmiany stężenia chlorków dają często niezauważalne objawy.
Co jest przyczyną hypochloremii?
Hypochloremia, czyli obniżenie stężenia chlorków towarzyszy wszystkim stanom przebiegającym ze spadkiem poziomu sodu we krwi. Do innych przyczyn hypochloremii należą:
- przedłużające się wymioty
- odsysanie treści żołądkowej
- zastoinowa niewydolność krążenia
- choroba Addisona
- rozedma płuc i inne choroby płuc, powodujące kwasicę oddechową
- zasadowica metaboliczna, w przebiegu której dochodzi do utraty kwasów z organizmu
Co jest przyczyną hiperchloremii?
Do hiperchloremii, czyli zwiększonego stężenia chlorku we krwi może dojść w przebiegu:
- odwodnienia
- nadmiernego dostarczania chlorku sodu do organizmu, jego zagęszczeniem we krwi i niedostatecznym wydalaniem nadmiaru przez nerki
- stanów przebiegających z hipernatremią – zespół Cushinga lub choroba nerek
- kwasicy metabolicznej – utraty zasad z organizmu
- zasadowicy oddechowej (hiperwentylacji)
Piśmiennictwo:
1. Aldona Dembińska-Kieć, Jerzy W.Naskalski, Bogdan Solnica, Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej. Urban & Parner. Wrocław 2017
2. Franciszek Kokot, Stefan Kokot, Lidia Hyla-Klekot. Badania laboratoryjne zakres norm i interpretacja. Wydawnictwo lekarskie PZWL, Warszawa 2015
3. Andrzej Szczeklik, Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2011
4. Mirosława Pietruczuk, Anna Bartoszko-Tyczkowska, Diagnostyka laboratoryjna. Poradnik kliniczny. Urban & Partner, Wrocław 2013
Zapraszamy do subskrypcji naszego kanału na www.youtube.com -> SUBSKRYBUJ
Chcesz zapytać o cenę badania?
Zapraszamy na stronę CENY BADAŃ, gdzie proponujemy kilka możliwości kontaktu z nami.
Aby wykonać jonogram – badanie elektrolitów zapraszamy do najbliższego
punktu pobrań Śląskich Laboratoriów Analitycznych.
