Spis treści
Markery nowotworowe
Diagnostyka laboratoryjna nieustannie poszukuje związków, których oznaczenie pozwoliłoby na jednoznaczne potwierdzenie toczącego się w organizmie procesu nowotworowego. Idealny marker nowotworowy powinien cechować się wysoką swoistością i czułością, pozwalając na lokalizację narządową nowotworu i wykluczając inne procesy patologiczne, na przykład zapalenia. Niestety, takie markery nowotworowe, co nie oznacza, że nie posiadają wartości diagnostycznej. Oznaczenie i obserwacja zmiany ich stężeń wykorzystywana jest w ocenie stopnia zaawansowania nowotworu, prognozowaniu, diagnostyce różnicowej czy kontroli efektów leczenia.
Należy brać pod uwagę fakt, że każdy otrzymany wynik może znaleźć się w grupie wyników fałszywie ujemnych – obecność choroby pomimo prawidłowego poziomu markera nowotworowego lub fałszywie dodatnich – wynik wskazuje na stan nowotworowy, choć pacjent jest zdrowy lub chory na chorobę inną niż nowotwór.
Markery nowotworowe:
CEA – antygen karcynoembrionalny
CEA wytwarzany jest przede wszystkim w jelitach, wątrobie oraz trzustce. Podwyższone stężenie tej glikoproteiny stwierdzane jest w przypadku znacznej ilości nowotworów, m.in. raka żołądka, trzustki, jajnika, sutka, płuc. Ważnym zastosowaniem jest prognozowanie u pacjentów z rakiem jelita grubego i odbytnicy. Należy podkreślić, że jego podwyższone stężenie obserwowane jest również np. w zapaleniu wątroby, trzustki, chorobie Crohna, zapaleniu czy rozedmie płuc.
PSA – swoisty antygen sterczowy
Niezwykle ważny marker, którego oznaczenie wykorzystać można w badaniu przesiewowym w kierunku raka gruczołu krokowego u mężczyzn. Częstość występowania nowotworu wzrasta wraz z wiekiem, dlatego zaleca się badania profilaktyczne u mężczyzn po 50 roku życia. Choć temat oznaczeń PSA jako badań screeningowych jest wciąż dyskusyjny, z pewnością na uwagę jego pomoc w klasyfikacji stadium nowotworu, przebiegu choroby oraz kontroli jej leczenia.
UWAGA! Wartości podwyższone towarzyszyć mogą również schorzeniom takim jak zapalenia gruczołu krokowego czy jego łagodny rozrost.
PSA występuje w surowicy krwi częściowo w postaci związanej, a częściowo w postaci wolnej. Fakt ten wykorzystano w badaniach. Oznaczyć możemy PSA niezwiązane, tzw. free PSA oraz PSA całkowite (total). Przydatny okazał się wskaźnik fPSA/tPSA, którego wynik stanowić może wskazówkę do wykonania biopsji ( % wolnego PSA jest niższy u mężczyzn z rakiem prostaty).
AFP – α –feto proteina
AFP jest białkiem produkowanym w życiu płodowym. U osób dorosłych występuje w ilościach śladowych. Fizjologicznie wzrost stężenia AFP odnotowuje się w ciąży.
Wskazanie do oznaczania stanowią:
- Pierwotny nowotwór wątroby
- Nowotwory zarodkowe jądra i jajników (oznaczenie razem z HCG!)
- Przewlekłe zapalenie wątroby, marskość wątroby (kontrola terapii)
Wartości podwyższone spotkać można ponadto w nowotworach przewodu pokarmowego z przerzutami do wątroby.
HCG – ludzka gonadotropina kosmówkowa
Hormon syntetyzowany w warunkach fizjologicznych przez komórki łożyska. Może zatem służyć do wykrywania ciąży oraz kontroli jej przebiegu (ciąża pozamaciczna, zagrażające poronienie).
Oznaczenie HCG w moczu wykorzystywane jest w testach ciążowych – pojawia się w moczu w ciągu 6-12 dni po zapłodnieniu.
Podwyższone stężenie HCG w surowicy krwi (po wykluczeniu ciąży!) jest swoiste dla nowotworów wywodzących się z komórek rozrodczych u kobiet i mężczyzn (np. zaśniad groniasty, zaśniad inwazyjny, rak kosmówki, nowotwory germinalne jądra). Oznaczeniu poddać można całkowity HCG (total βHCG) lub tylko wolną podjednostkę β (free βHCG)
CA 19-9
Antygen ten w śladowych ilościach występuje m.in. w trzustce, wątrobie, żołądku czy jelicie grubym.
Znaczenie kliniczne obejmuje przede wszystkim jego oznaczenie w kierunku raka trzustki, dróg żółciowych, wątroby i jelita grubego.
Wartości podwyższone towarzyszą również stanom nienowotworowym ( zapalenie trzustki, woreczka żółciowego, wątroby), ale poziom antygenu jest zwykle znacznie niższy.
Ważne znaczenie tego markera w monitorowaniu przebiegu i leczenia raka trzustki!
CA 125
Niezwykle istotną wartość niesie oznaczenie markera w diagnostyce raka jajnika, obserwacji przebiegu choroby i efektów leczenia. Rzadziej podwyższone wartości związane są z nowotworami endometrium, płuc, sutka czy przewodu pokarmowego.
Schorzenia łagodne przebiegające z podwyższonym stężeniem tej glikoproteiny to na przykład endometrioza, zapalenie przydatków, stany zapalne wątroby, trzustki, choroby autoimmunizacyjne.
Uwaga: podwyższone stężenia obserwowane mogą być w czasie miesiączki oraz w I trymestrze ciąży!
CA 15-3
Antygen ten jest uwalniany w niewielkiej ilości do krwioobiegu z prawidłowych komórek gruczołu piersiowego.
Wskazaniem do oznaczenia jest rak sutka. Przydatność w rozpoznawaniu jest niewielka, w przeciwieństwie do monitorowania przebiegu choroby i ewentualnej wznowy.
Dość znaczny wzrost poziomu tego antygenu występuje również u kobiet chorych na raka jajnika, szyjki macicy, a także u osób z rakiem oskrzeli, trzustki, wątroby, żołądka. Towarzyszyć może zmianom niezłośliwym w piersiach, marskości czy zapaleniu wątroby.
CYFRA 21-1 (fragment cytokeratynowy 19)
Największe znaczenie kliniczne dla diagnostyki, rokowania, monitorowania przebiegu i leczenie raka niedrobnokomórkowego oskrzela.
Należy uwzględnić fakt podwyższonego poziomu markera w zapaleniu płuc, chorobie Crohna czy chorobach nowotworowych takich jak drobnokomórkowy rak oskrzela oraz szeregu innych nowotworów.
SCC (antygen raka płaskonabłonkowego)
Antygeny te wytwarzane są przez komórki nabłonka płaskiego. Podwyższone stężenie obserwujemy przede wszystkim w raku szyjki macicy, głowy i szyi, oskrzeli.
Ponadto należy podkreślić, że wartości podwyższone spotykamy w stanach takich jak: łuszczyca, przewlekłe zapalenie oskrzeli, gruźlica czy niewydolność nerek.
Wpis przygotowany na podstawie:
1) Aldona Dembińska-Kieć, Jerzy W.Naskalski. Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej.Urban & Parner. Wroacław 2010
2) Mirosława Pietruczuk,Anna Bartoszko-Tyczkowska. Diagnostyka laboratoryjna Poradnik kliniczny.Urban & Partner., Wrocław 2013
3) Franciszek Kokot Stefan Kokot. Badania laboratoryjne zakres norm i interpretacja. Wydawnictwo lekarskie PZWL, Warszawa 2004
4) Diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostics. Fundacja Rozwoju Diagnostyki Laboratoryjnej, Kraków 2010-2013
Zapraszamy do subskrypcji naszego kanału na www.youtube.com -> SUBSKRYBUJ
Chcesz zapytać o cenę badania?
Zapraszamy na stronę CENY BADAŃ, gdzie proponujemy kilka możliwości kontaktu z nami.
Aby wykonać markery nowotworowe zapraszamy do najbliższego
punktu pobrań Śląskich Laboratoriów Analitycznych.
