Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK, choroba Bechterewa) to choroba zapalna, która atakuje zwykle ludzi przed 40-stką. Od pierwszych objawów do postawienia właściwej diagnozy mija średnio 6 lat. Najczęściej diagnozowane są osoby w trzeciej dekadzie życia, choć pierwsze objawy mogą pojawiać się już u nastolatków. Choroba częściej dotyka mężczyzn i w ich przypadku ma cięższy przebieg.
Spis treści
Jak przebiega zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa
Zapada na nią ok. 0,5-1,2% ogólnej populacji, a w Polsce odsetek zachorowań wynosi od 0,05-0,2%, przy czym mężczyźni chorują 2-3 razy częściej niż kobiety.
Stan zapalny w ZZSK dotyczy tkanki łącznej i obejmuje stawy i więzadła kręgosłupa, (w tym staw krzyżowo-biodrowy), stawy obwodowe min. biodrowe i kolanowe oraz przylegające do nich struktury łącznotkankowe. W miejscach zmienionych chorobowo szybko dochodzi do odkładania soli wapnia, a w konsekwencji do kostnienia. Kostnienie elastycznych połączeń pomiędzy kręgami kręgosłupa prowadzi do jego zesztywnienia. Zesztywnienie postępuje w różnym tempie. Choroba nieuchronnie prowadzi do zmniejszenia ruchomości kręgosłupa – w zaawansowanym stadium w miejscu elastycznych połączeń kręgów powstają sztywne zespolenia kostne. Osoby chore najpierw zmagają się z kifozą (pochylenie ciała do przodu) a w końcu z niepełnosprawnością ruchową. Choroba może zaatakować również inne połączenia stawowe np. barkowy, kolanowy czy skokowy. Może również wywoływać powstawanie ostróg piętowych oraz zmian w obrębie mięśni prowadzących do ich zaniku zwłaszcza przykręgosłupowych i obręczy kończyny górnej.
Najczęściej występujące objawy ZZSK
- Stany podgorączkowe i ogólne osłabienie,
- brak apetytu i spadek masy ciała,
- poranny ból i sztywność pleców, która ustępuje po ćwiczeniach
- ból i ograniczenie ruchomości w odcinku szyjnym i piersiowym kręgosłupa, charakterystyczna pochylona postawa i obracanie całym ciałem,
- ból w klatce piersiowej nasilający się podczas kaszlu i kichania,
- ograniczona ruchomość w stawach i ból w okolicach żeber,
- bóle i opuchlizna kolan, kostek oraz bóle pięt,
- tępy ból w okolicy lędźwiowej promieniujący do pośladków, prowadzący do ograniczenia ruchomości kończyn dolnych niemożność nabrania głębokiego wdechu spowodowana zmniejszoną rozszerzalnością klatki piersiowej,
Choroba daje również objawy pozastawowe:
- zapalenia błony naczyniowej oka,
- zapalenie zastawek aorty,
- zmiany zapalne jelit, na skórze i błonach śluzowych.
Przyczyny zachorowania na ZZSK
Przyczyny wystąpienia choroby nie są do końca poznane, choć wpływ na to mają czynniki autoimmunologiczne, środowiskowe oraz genetyczny. Przyjmuje się, że czynniki genetyczne mają decydujące znaczenie dla wystąpienia ciężkiej postaci ZZSK. Jeśli chory jest nasz bliski krewny (rodzice lub rodzeństwo) ryzyko zachorowania rośnie nawet 10-20-krotnie! Wszystko z powodu obecności w DNA antygenu HLA-B27. U 90% chorych na ZZSK w badaniu genetycznym potwierdzono występowanie antygenu HLA-B27 (dotyczy to rasy białej). Antygen HLA-B27 uznaje się za marker genetyczny ZZSK.
Oprócz predyspozycji genetycznych, inne czynniki sprzyjające zachorowaniu na ZZSK to
- nieprawidłowości dotyczące funkcjonowania układu odpornościowego,
- infekcje bakteryjne (np. układu pokarmowego, układu moczowo-płciowego),
- kończący się proces pokwitania (oraz towarzyszące mu zmiany hormonalne).
Badania w podejrzeniu zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa
Badaniem podstawowym w podejrzeniu ZZSK jest badanie obrazowe, czyli RTG albo rezonans magnetyczny kręgosłupa. Dodatkowo lekarz może zlecić badania laboratoryjne m. in.: oznaczenie antygenu HLA-B27, który jest markerem genetycznym tej choroby, wskaźniki stanu zapalnego (OB, CRP) i inne badania analityczne (np. morfologia krwi).
Co oznacza wynik dodatni HLA-B27?
HLA-B27 jest antygenem powierzchniowym głównego kompleksu zgodności tkankowej (MHC) i jest kodowany przez zespół genów zlokalizowanych na chromosomie 6. Ok. 8% przedstawicieli rasy bialej jest nosicielem antygenu HLA-B27. To oznacza, że są oni bardziej narażeni na wystąpienia takich chorób jak:
- zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa ZZSK (90-95% zdiagnozowanych przypadków),
- młodzieńcze reumatoidalne zapalenie stawów MRZS (76-80% przypadków),
- łuszczycowe zapalenie stawów (40-50% przypadków),
- zespól Reitera czyli reaktywne zapalenie stawów (30-75% przypadków),
- choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
- zapalenie przedniego odcinka błony naczyniowej oka.
Choć antygen HLA-B27 uznaje się za marker genetyczny ZZSK to wynik badania HLA-B27 nie przesądza o rozpoznaniu lub wykluczeniu choroby. Jest natomiast przydatny w przewidywaniu ryzyka wystąpienia ZZSK, rozpoznaniu wczesnego stadium choroby, może również zwiastować jej ciężki przebieg.
Badanie HLA-B27 wykonuje się w przypadkach ostrych lub przewlekłych dolegliwości bólowych, stanów zapalnych i sztywnienia w obrębie kręgosłupa, szyi, klatki piersiowej, stawów, zapalenia błony maziowej lub w przypadkach podejrzenia wszystkich wyżej wymienionych schorzeń.
Materiałem do badań jest krew obwodowa pobrana jałowo do probówki z EDTA lub wymaz z policzka.
Leczenie ZZSK
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa jest chorobą przewlekłą i niestety nieuleczalną. Leczenia ma na celu opóźnienie zesztywnienia, łagodzenie stanów zapalnych oraz dolegliwości bólowych.
Chorym zaleca się aktywność fizyczną (zwłaszcza we wczesnym stadium choroby) i zabiegi fizjoterapeutyczne, takie jak balneoterapia, kinezyterapia, utradźwięki, jonofereza, hydroterapia, elektroterapia i gimnastyka lecznicza rozciągająca stawy i wpływająca na prawidłową postawę ciała. Leczenie choroby prowadzi lekarz reumatolog. Stosowane farmaceutyki to przede wszystkim niestereoidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), kortykosteroidy, a także leki immunosupresyjne. Poprawę kondycji chorych dają również nowoczesne leki biologiczne, czyli inhibitory interleukiny 17 lub blokery TNF-α.
W zawansowanych stadiach choroby, gdy zmiany zwyrodnieniowe są znaczne, pacjent może zostać skierowany na operację.
